Jan bez Ziemi

Jan urodził się 24 grudnia 1166 roku w Oksfordzie. Imię otrzymał po św. Janie Apostole, patronie dnia, w którym się urodził. Był najmłodszym synem Henryka II, króla Anglii z dynastii Plantagenetów i Eleonory Akwitańskiej. Nieraz podaje się rok urodzenia Jana jako rok 1167, jednak Henryk i Eleonora nie przebywali ze sobą w marcu 1167 roku. Ponadto urodził się w Oksfordzie, a Boże Narodzenie 1167 roku rodzina królewska spędziła w Normandii. Jan był dwukrotnie żonaty - z Avisą (zwaną także Izabelą, Hawisą, Hadwisą, Joanną, Eleonorą) z Gloucester oraz z Izabelą z Angoulême. Miał 5 ślubnych i minimum tyle samo nieślubnych dzieci, m.in. Henryka III. Mimo, że Jan był ulubionym dzieckiem ojca to wszelkie próby przekazania mu władzy były blokowane przez starsze rodzeństwo, głównie przez Ryszarda Lwie Serce. Niejednokrotnie spiskował przeciwko starszym braciom. Powiadano, że równie szybko zyskiwał przyjaciół, jak ich do siebie zrażał, co widać w jego późniejszych relacjach z królem Francji, Filipem II Augustem. Po objęciu tronu przez Ryszarda w 1189 roku Jan otrzymał tytuł lorda Irlandii oraz posiadłości w Anglii. Musiał złożyć obietnicę niewkraczania do Anglii w czasie pobytu starszego brata na wyprawie krzyżowej. Niespodziewaną okazją było uwięzienie Ryszarda przez Leopolda Austriackiego w czasie powrotu z krucjaty w 1193 roku. Jan przy pomocy króla Francji próbował zdobyć władzę. Przeszkodził jednak powrót Ryszarda z niewoli w 1194 roku. Został za to skazany na banicję i pozbawiony posiadłości. Jan bez Ziemi objął władzę po śmierci Ryszarda trafionego bełtem podczas oblężenia zamku wicehrabiego Limousin w kwietniu 1199 roku. Został koronowany w maju tego samego roku w Westminsterze. Jego panowanie nie spotkało się z powszechną akceptacją. W wyniku wojny z Francją, do 1206 roku Anglia straciła wszystkie ziemie w północnej Francji, włącznie z Normandią. Było to swego rodzaju katastrofą Plantagenetów. Podczas tej wojny król Jan wprowadził zmiany w królewskiej flocie, której nową bazą uczynił Portsmouth (poprzednio była w Sandwich). Powołał też Admiralicję, w skład której weszło 4 admirałów. Za jego panowania wprowadzono dodatkowe żagle okrętów, a także zbudowano pierwszy duży okręt transportowy. 

Jan bez Ziemi, król Anglii w latach 1199-1216 (rys. Richard Scollins)

        Ponadto król popadł w konflikt z papieżem, kiedy odmówił uznania mianowanego przez Innocentego III nowego arcybiskupa Canterbury Stefana Lengtona. W lipcu 1207 roku Jan wygnał mnichów z Canterbury. W odpowiedzi papież nałożył interdykt na Anglię, wykluczający ją z pełnego uczestnictwa w życiu religijnym. Król odpowiedział konfiskatą majątków kościelnych. Papież Innocenty obawiając się upadku wiary w Anglii, zezwolił w 1209 roku odprawianie mszy przed kościołami. Tego samego roku ekskomunikował króla. Jan musiał się ugiąć, zgodzić na kandydaturę Lengtona i zapłacić Kościołowi trybut. Król starał się odzyskać posiadłości we Francji atakując ją w 1214 roku w koalicji z cesarzem Ottonem IV, jednak po klęsce pod Bouvines, wycofał się do Anglii. Chaotyczne rządy króla wywołały bunt baronów, wspartych przez arcybiskupa Canterbury i mieszczan londyńskich. Jan został zmuszony do przyjęcia żądań szlachty, wydanych w formie przywileju królewskiego, zwanego Wielką Kartą Swobód w 1215 roku. Akt ten, obok innych późniejszych ustaw, stanowi podstawę „konstytucji” Wielkiej Brytanii. Formalnie ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej (nakładanie podatków za zgodą rady królestwa) i sądowej (zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego), określając uprawnienia baronów, duchowieństwa i zakres swobód klas niższych. Król zmarł 18/19 października 1216 roku w Newark-on-Trent, podczas jednej z wypraw przeciw zbuntowanym baronom. Jan został pochowany w katedrze w Worcester. Nigdy już nie dawano następcom tronu imienia Jan. Tron objął po nim Henryk III.